Na privacyrel zaten minister en De Verleiders aan DWDD-tafel, dit bespraken ze

Het begon met een uitzending van De Wereld Draait Door op 29 januari waarin theatermakers De Verleiders vertelden over hun nieuwe voorstelling #niksteverbergen, die gaat over privacy. Wat volgde was veel kritiek op de beweringen die ze daar deden over privacy in Nederland.

Minister Ollongren van Binnenlandse Zaken, verantwoordelijk voor de AIVD, reageerde op Twitter ontstemd. "Met stijgende verbazing geluisterd naar de beweringen van deze acteurs bij #dwdd #factfree".

De redactie van DWDD besloot beide partijen uit te nodigen aan tafel. De afspraak: De Verleiders brengen een bezoek aan de AIVD, de minister bezoekt hun voorstelling. Daarna komen ze terug aan tafel bij DWDD, om in discussie te gaan over het onderwerp.

Vanavond was het zover. Met onderzoeksjournalist Huib Modderkolk als factchecker als tafelheer bespraken de vijf theatermakers en de minister een aantal beweringen die De Verleiders eerder deden:

"Stel, je woont in een wijk met veel moslims en je koopt kunstmest voor je tuin. Dan krijg je een vlaggetje omdat je mogelijk terrorismeplannen hebt."

"Totale onzin", zei de minister vanavond aan tafel. "Kan niet, gebeurt niet, mag niet." De reden dat ze vorige maand reageerde met een tweet, zegt ze nu, was omdat het in de uitzending begon als toneel, maar dat het daarna overging in het bespreken van 'feiten'. "Bij dit voorbeeld en andere voorbeelden, gaan mensen thuis denken dat het echt is."

"Het was een gechargeerd voorbeeld", zegt acteur George van Houts nu. "Wij bedoelen daarmee te zeggen dat er surveillancesystemen worden gebruikt en daar worden tegenwoordig algoritmes op losgelaten. En met die methodiek kunnen ogenschijnlijk onschuldige gedragingen in combinatie met elkaar een vlaggetje krijgen."

Het systeem werd eerder in verband gebracht met de AIVD, maar die heeft daar niets mee te maken, zegt Huib Modderkolk. "Als je het over de AIVD hebt dan moet je het daarover hebben. Het is complexe materie." Het voorbeeld dat De Verleiders gaven hangt meer samen met het Systeem Risico Indicatie (SyRI), waarbij verschillende datasystemen worden gecombineerd om criminaliteit op te sporen, legt Modderkolk uit. "Dit heeft niets te maken met het kopen van kunstmest, waar dan ook."

"Ik heb wel spijt van het voorbeeld", zegt Van Houts nu. "Het is niet de bedoeling om verwarring te zaaien op deze manier. De link met de AIVD was niet handig en niet waar, die neem ik terug." Wat hij er wel mee wilde duidelijk maken was dat er bepaalde surveillancesystemen zijn waarbij niet precies duidelijk is welk profiel iemand verdacht maakt.

De letter van de wet of kunst?

Volgens Huib Modderkolk is privacy een ingewikkeld onderwerp en gebeurt er genoeg om over te praten. Daarom is het volgens hem belangrijk dat we het in gesprekken bij de feiten houden. Hij stelt dat in de theatervoorstelling informatieve delen zitten waarbij 80 procent klopt en feitelijk waar is. "Bij het laatste stukje gaat het mis."

Van Houts stelt dat het voor hen als theatermakers een bewuste keuze is om die 20 procent te overdrijven. "Daarbij chargeren we en trekken we het uit elkaar om het voor het publiek voelbaar te maken. Ik hoef me dan niet te houden aan de letter van de wet, dat is de vrijheid van een kunstenaar."

Hier aan tafel hebben ze een aantal domme dingen gezegd, vult Tom de Ket aan. "In het theater is het zeer weloverwogen en expres."

Pierre Bokma: "Dat is het concept van de verleiders: ja, we overdrijven. Die 20 procent is precies dat deel waar wij onze angstige vermoedens uitspreken."

"Als je een keer verder afwijkt van je normale route van huis naar werk, en je komt in ander risicogebied omdat je naar je neef gaat. Dat stapelt. Op een gegeven moment ben je zo verdacht dat je lastiggevallen wordt."

Wat De Verleiders hiermee wilden aankaarten, vertelt Pierre Bokma, was dat je door een nieuwe wet automatisch een potentiële verdachte bent ("om het even heel erg te chargeren"). De nieuwe wet geeft de politie de mogelijkheid om op honderden locaties kentekens te registreren en te bewaren. "Zonder dat je het wil kom je in een database van de politie en ben je potentiële verdachte."

De minister reageert: "De politie moet na 28 dagen de gegevens verwijderen. Als er zakkenrollers zijn gevonden in een gemeente en ze zijn gekoppeld aan een kenteken, en ze worden vervolgens gezien in een andere gemeente, dan kan de politie daar iets mee doen." Volgens de minister wordt er met jouw kenteken in die 28 dagen niets gedaan. "Tenzij jij die zakkenroller of crimineel bent."

Dit is weer die 20 procent, zegt Modderkolk. "Het klopt dat op 800 plekken kentekens worden geregistreerd. De Belastingdienst kan praktisch in realtime van automobilisten registreren waar ze zijn. Dat gaat ver, maar dat betekent niet dat als jij afwijkt van het woon-werkverkeer ergens een vlaggetje verschijnt."